پرستاری یکی از رشته‌های پزشکی است که همواره در کنار پزشکان، نقش حیاتی در مراقبت از سلامت و درمان بیماران ایفا کرده است. پرستاران نه تنها در فرآیند درمان، بلکه در ارتقاء کیفیت زندگی بیماران و همچنین آموزش و پیشگیری از بیماری‌ها نقش برجسته‌ای دارند. در ایران نیز روز ۲۴ دی ماه به عنوان روز پرستار نامگذاری شده است تا از تلاش‌های بی‌وقفه و فداکارانه پرستاران تقدیر شود. این روز نه تنها فرصتی است برای قدردانی از زحمات این قشر بلکه فرصتی است برای بررسی تاریخچه پرستاری در ایران و آشنایی با پرستاران برجسته کشور.
تاریخچه پرستاری در ایران
پرستاری در ایران به طور سنتی از دوران باستان وجود داشته، اگرچه در گذشته مفهوم پرستاری به شکل امروزی نبود. در تمدن‌های کهن ایران، مانند دوران هخامنشیان، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به نام “بیمارستان‌های ایرانی” وجود داشتند که پرستاری یکی از ارکان آنها به حساب می‌آمد. در آن زمان، پرستاری عمدتاً در قالب مراقبت از بیماران در منزل یا به‌وسیله خدمتکارانی که در بیمارستان‌ها حضور داشتند، انجام می‌شد.
اما تاریخ پرستاری به شکل مدرن آن در ایران به دوران قاجار برمی‌گردد. در این دوران، پزشکان غربی به ایران آمدند و بیمارستان‌ها و موسسات بهداشتی به شکل سازمان یافته‌تری شروع به کار کردند. از مهمترین تحولات در این دوران تأسیس بیمارستان‌هایی مانند “بیمارستان نمیرانی” و “بیمارستان قصر” در تهران بود که اولین مراکز درمانی مدرن به شمار می‌رفتند.
در اواخر دوران قاجار و ابتدای دوران پهلوی، روند آموزش و تربیت پرستاران به‌طور جدی آغاز شد. به‌طور خاص، در سال ۱۹۲۳ میلادی (۱۳۰۲ هجری شمسی) اولین مدرسه پرستاری ایران در بیمارستان “مصدق” تهران تاسیس شد و این نقطه عطفی در تاریخ پرستاری ایران بود.
در دوران پهلوی اول، سازمان‌های پزشکی و بهداشتی بسیاری راه‌اندازی شدند و این روند در دوره پهلوی دوم به اوج خود رسید. پرستاری در این دوران به عنوان یک حرفه علمی و آموزش‌محور به رسمیت شناخته شد و پرستاران به عنوان اعضای رسمی کادر درمان در بیمارستان‌ها مشغول به کار شدند.
تاریخچه پرستاری در ایران
روز پرستار در ایران
روز ۲۴ دی ماه در تقویم رسمی ایران به نام “روز پرستار” شناخته می‌شود. این روز به یاد و گرامیداشت دکتر “زهره سادات رهنما”، نخستین پرستار ایرانی است که در تاریخ پرستاری ایران به‌عنوان پیشگام در زمینه‌ی پرستاری و آموزش پرستاری شناخته می‌شود. وی در سال ۱۳۳۴ به عنوان اولین زن ایرانی که در رشته پرستاری در خارج از کشور تحصیل کرد، به ایران بازگشت و فعالیت‌های زیادی در جهت ارتقای سطح حرفه پرستاری در ایران انجام داد.
همچنین، این روز برای پاسداشت فعالیت‌های پرستاران به‌ویژه در زمان بحران‌های بهداشتی و شیوع بیماری‌های واگیر، به‌خصوص در دوران شیوع بیماری‌هایی همچون کرونا، اهمیت ویژه‌ای یافته است. پرستاران در زمان‌هایی چون جنگ‌ها، بلایای طبیعی، یا بحران‌های بهداشتی نظیر کرونا، همواره در خط مقدم ایستاده و جان خود را فدای خدمت به بیماران کرده‌اند.
پرستاران برجسته ایران
در تاریخ پرستاری ایران، شخصیت‌های برجسته‌ای بوده‌اند که نقش مهمی در پیشرفت این حرفه ایفا کرده‌اند. برخی از این پرستاران به شرح زیر هستند:
۱. زهره سادات رهنما
دکتر زهره سادات رهنما نخستین پرستار ایرانی است که تحصیلات خود را در خارج از ایران آغاز کرد و پس از بازگشت به کشور، در تربیت و آموزش پرستاران ایرانی نقشی اساسی داشت. او در سال ۱۳۳۴ به‌عنوان اولین پرستار ایرانی مدرک دانشگاهی خود را از دانشگاه هاروارد در رشته پرستاری دریافت کرد. او در توسعه حرفه پرستاری در ایران و تأسیس مدارس پرستاری نقش کلیدی ایفا کرد و به عنوان یکی از بنیان‌گذاران انجمن پرستاری ایران شناخته می‌شود.
۲. فریده قوامی
فریده قوامی یکی از پرستاران برجسته ایران است که بیش از چهار دهه در خدمت نظام سلامت کشور بوده است. او در طول فعالیت خود در بخش‌های مختلف درمانی و آموزش پرستاری، به تربیت نسل‌های جدید پرستاران کمک بسیاری کرده است. قوامی همچنین در حوزه‌های تحقیقاتی در پرستاری نیز آثار برجسته‌ای از خود بر جای گذاشت.
پرستاران خانم ایرانی
۳. فرشته قلی‌زاده
فرشته قلی‌زاده نیز از پرستاران شناخته شده‌ای است که در زمینه ارتقای آموزش پرستاری و ارائه خدمات بهداشتی در مناطق محروم کشور فعالیت کرده است. او با مدیریت و رهبری در بخش‌های مختلف پرستاری، تاثیر زیادی در ارتقای کیفیت خدمات درمانی در کشور داشته است.
۴. پرستاران در دوران جنگ تحمیلی
در دوران جنگ ایران و عراق (۱۳۵۹-۱۳۶۷)، پرستاران نقش اساسی در کمک به مجروحان و آسیب‌دیدگان ایفا کردند. یکی از این پرستاران برجسته، **لیلا کاظمی** بود که به‌عنوان پرستار داوطلب در جبهه‌های جنگ خدمت می‌کرد. او به دلیل فداکاری‌ها و خدمات ارزشمند خود در دوران جنگ به‌عنوان یکی از پرستاران جنگی شناخته می‌شود.
۵. پرستاران دوران کرونا
در دهه‌های اخیر و با شیوع پاندمی جهانی کرونا، پرستاران ایرانی نیز همچون همکارانشان در سایر نقاط جهان در خط مقدم مبارزه با این بیماری ایستادند. **الهه موسوی**، یکی از پرستاران برجسته ایرانی، در دوران کرونا به‌عنوان پرستاری فداکار و ایثارگر شناخته شد که در سخت‌ترین شرایط، در بخش‌های مراقبت‌های ویژه مشغول به خدمت بود.
پرستاران دوران کرونا
چالش‌ها و آینده پرستاری در ایران
اگرچه در سال‌های اخیر پیشرفت‌های زیادی در زمینه پرستاری و آموزش پرستاری در ایران رخ داده است، اما هنوز چالش‌هایی وجود دارند که نیاز به توجه بیشتری دارند. یکی از بزرگترین مشکلات پرستاران در ایران، محدودیت‌های مالی و حقوقی** است که در برخی موارد سبب کاهش انگیزه و رضایت شغلی پرستاران می‌شود. همچنین، **کمبود پرستار** در بسیاری از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی باعث فشار بیشتر بر روی پرستاران و کاهش کیفیت خدمات درمانی شده است.
با این حال، نهادهای مختلف به‌ویژه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تلاش‌هایی را برای رفع این مشکلات انجام داده‌اند. برنامه‌های آموزشی، جذب نیروی پرستاری، و ارتقای حقوق و مزایای پرستاران می‌تواند راه‌حلی برای بهبود وضعیت این حرفه در ایران باشد.
نتیجه گیری
روز پرستار فرصتی است برای ارج نهادن به تلاش‌های بی‌وقفه و فداکارانه پرستاران، به‌ویژه در شرایط سخت و بحرانی. تاریخ پرستاری در ایران شاهد پیشرفت‌های زیادی بوده و پرستاران ایرانی در نقاط مختلف تاریخ این کشور، چه در دوران‌های گذشته و چه در دوران‌های معاصر، نقش بسیار مهمی در بهبود سلامت جامعه ایفا کرده‌اند. با توجه به نیاز روزافزون به پرستاران ماهر و متخصص، توجه به آموزش، ارتقاء وضعیت شغلی و حقوقی پرستاران و رفع چالش‌های موجود می‌تواند کمک بزرگی به توسعه هرچه بیشتر این حرفه در ایران کند.
